3-4. สํโยชนสุตฺตทฺวยวณฺณนา

[53-54] มหนฺตวฏฺฏปฺปพนฺธโอปมฺมภาเวน เตลปทีปสฺส อาหตตฺตา ‘‘มหนฺตญฺจ วฏฺฏิกปาลํ คเหตฺวา’’ติ วุตฺตํฯ ปุริมนเยเนวาติ ปุริมสฺมิํ อุปาทานิยสุตฺเต วุตฺตนเยเนวฯ ตถา วิเนตพฺพานํ ปุคฺคลานํ อชฺฌาสยวเสน หิ อิเมสํ สุตฺตานํ เอวํ วจนํ เอวํ เทสนาฯ เอส นโย อิโต ปเรสุปิฯ

สํโยชนสุตฺตทฺวยวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

5-6. มหารุกฺขสุตฺตทฺวยวณฺณนา

[55-56] โอชํ อภิหรนฺตีติ รสหรณิโย วิย ปุริสสฺส สรีเร รุกฺขมูลานิ รุกฺขสฺส ปถวีอาโปรเส อุปริ อาโรเปนฺติฯ เตสํ ตถา อาโรปนํ ‘‘โอชายา’’ติอาทินา วิภาเวติฯ หตฺถสตุพฺเพธมสฺสาติ หตฺถสตุพฺเพโธ, หตฺถสตํ อุพฺพิทฺธสฺสปิฯ เอตฺถาติ เอติสฺสํ วฏฺฏกถายํฯ กมฺมาโรหนนฺติ กมฺมปจฺจโยฯ

ปุน เอตฺถาติ เอติสฺสํ วิวฏฺฏกถายํฯ วฏฺฏทุกฺขํ นาเสตุกามสฺส ทฬฺหํ อุปฺปนฺนสํเวคญาณํ สนฺธาย ‘‘กุทฺทาโล วิยา’’ติ อาหฯ ตโต นิพฺพตฺติตญาณํ สมาธิปจฺฉิยา ฐิตํ นิสฺสาย ปวตฺเตตพฺพวิปสฺสนารมฺภญาณํฯ รุกฺขจฺเฉทนผรสุ วิยาติ เอวํภูตสฺส วิปสฺสนา เอกนฺตโต วฏฺฏจฺเฉทาย โหติเยวาติ อาห ‘‘รุกฺขสฺส…เป.… มนสิกโรนฺตสฺส ปญฺญา’’ติฯ ตตฺถ กมฺมฏฺฐานนฺติ วิปสฺสนากมฺมฏฺฐานํฯ ตํ จตุพฺพิธววตฺถานวเสน วีสติ ปถวีโกฏฺฐาสา, ทฺวาทส อาโปโกฏฺฐาสา, จตฺตาโร เตโชโกฏฺฐาสา, ฉ วาโยโกฏฺฐาสาติ ทฺเวจตฺตาลีสาย โกฏฺฐาเสสุฯ วิญฺญาณสฺส จาติ อิติ-สทฺโท อาทิอตฺโถ ปการตฺโถ จฯ เตน ภูตรูปานิ วิญฺญาณสมฺปยุตฺตธมฺเม จ สงฺคณฺหาติฯ สตฺตสุ สปฺปาเยสุ ยสฺส อลภนฺตสฺส กมฺมฏฺฐานํ วิภูตํ หุตฺวา น อุปฏฺฐาติ, ตํ สนฺธายาห ‘‘อญฺญตรํ สปฺปาย’’นฺติฯ เสสํ สุวิญฺเญยฺยเมวฯ

มหารุกฺขสุตฺตทฺวยวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

7. ตรุณรุกฺขสุตฺตวณฺณนา

[57-59] ปลิมชฺเชยฺยาติ อลฺลกรณวเสน ปริโต ปาฬิํ พนฺเธยฺยฯ ตถา กโรนฺโต ยสฺมา จ ตตฺถ ติณคจฺฉาทีนํ มูลสนฺตานคฺคหเณน ตํ ฐานํ โสเธติ นาม, ตสฺมา วุตฺตํ ‘‘โสเธยฺยา’’ติฯ ปํสุนฺติ อสฺส ปวฑฺฒการกํ, อาคนฺตุกํ ปํสุนฺติ อตฺโถฯ ทเทยฺยาติ ปกฺขิเปยฺยฯ เตนาห ‘‘ถทฺธ’’นฺติอาทิฯ วุตฺตนเยเนวาติ ‘‘รุกฺขํ นาเสตุกาโม ปุริโส วิยา’’ติอาทินา ปญฺจมสุตฺเต วุตฺตนเยนฯ อฏฺฐมนวมานิ อุตฺตานตฺถาเนว วุตฺตนยตฺตาฯ

ตรุณรุกฺขสุตฺตวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

10. นิทานสุตฺตวณฺณนา

[60] พหุวจนวเสนาติ กุรู นาม ชานปทิโน ราชกุมารา, เตสํ นิวาโส เอโกปิ ชนปโท รุฬฺหีวเสน ‘‘กุรู’’ติ เอวํ พหุวจนวเสนฯ ยตฺถ ภควโต วสโนกาสภูโต โกจิ วิหาโร น โหติ, ตตฺถ เกวลํ โคจรคามกิตฺตนํ นิทานกถาย ปกติ ยถา ‘‘สกฺเกสุ วิหรติ เทวทหํ นาม สกฺยานํ นิคโม’’ติฯ ‘‘อายสฺมา’’ติ วา ‘‘เทวานํ ปิโย’’ติ วา ภวนฺติ วา ปิยสมุทาหาโร เอโสติ อาห ‘‘อายสฺมาติ ปิยวจนเมต’’นฺติฯ ตยิทํ ปิยวจนํ คารววเสน วุจฺจตีติ อาห ‘‘ครุวจนเมต’’นฺติฯ อติทูรํ อจฺจาสนฺนํ อติสมฺมุขา อติปจฺฉโต อุปริวาโต อุนฺนตปฺปเทโสติ อิเม ฉ นิสชฺชโทสาฯ นีลปีตโลหิโตทาตมญฺชิฏฺฐปภสฺสรวเสน ฉพฺพณฺณานํฯ

กุลสงฺคหตฺถายาติ กุลานุทฺทยตาวเสน กุลานุคฺคณฺหนตฺถายฯ สหสฺสภณฺฑิกํ นิกฺขิปนฺโต วิย ภิกฺขาปฏิคฺคณฺหเนน เตสํ อภิวาทนาทิสมฺปฏิจฺฉเนน จ ปุญฺญาภิสนฺทสฺส ชนเนนฯ ปฏิสมฺมชฺชิตฺวาติ อนฺเตวาสิเกหิ สมฺมฏฺฐฏฺฐานํ สกฺกจฺจการิตาย ปุน สมฺมชฺชิตฺวาฯ อุภยนฺตโต ปฏฺฐาย มชฺฌนฺติ อาทิโต ปฏฺฐาย เวทนํ, ชรามรณโต ปฏฺฐาย จ เวทนํ ปาเปตฺวา สมฺมสนมาหฯ